Derdestlik İtirazı ve Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’ndaki Yeri

Derdestlik itirazı, hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir ve mevcutta açılan ve görülmekte olan bir davanın başka bir mahkemede yeniden açılmasına karşı yapılan bir itirazdır. Bu makalede, derdest dava ve derdestlik itirazının ne olduğunu, Türkiye’deki Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu (HMK) çerçevesinde bu kavramların nasıl ele alındığını inceleyeceğiz.

Derdestlik İtirazı Nedir?

Derdest dava, tarafları veya konusu bakımından mevcutta açılan ve halen görülmekte olan bir davanın başka bir mahkemede yeniden açılması durumudur. Derdestlik itirazı ise, konusu veya tarafları dahilinde halihazırda açılmış ve görülmekte olan bir davanın herhangi bir mahkemede ikinci kez açılmasına karşı yapılan itirazdır. Bu itiraz, aynı davanın farklı mahkemelerde tekrarlanmasının önlenmesi ve hukuk sürecinin etkin şekilde işlemesi için yapılır.

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nda Derdest Rüyet

Türkiye’deki Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu (HMK), derdestlik kavramına 187. ve 194. maddelerinde yer vermektedir. Kanunda kullanılan “derdest rüyet” terimi, incelenmeye devam edilen dava anlamına gelir. Burada, Arapça kökenli “rüyet” (bakma, görme) ve “derdest” (görülmekte olan) sözcüklerinin birleşimiyle oluşturulmuş bir terimden bahsedilmektedir. Derdest rüyet, bir davanın hâlâ inceleme ve değerlendirme aşamasında olduğunu ifade eder.

HMK 187. ve 194. Maddeleri

• HMK Madde 187: Bu madde, davaların derdest olduğu sürece tarafların ve mahkemelerin belirli yükümlülüklere sahip olduğunu belirtir. Dava derdest iken aynı konuda yeni bir dava açılamaz ve bu durumda derdestlik itirazı yapılabilir.
• HMK Madde 194: Bu madde, derdest rüyet kavramının detaylarını açıklar ve bir davanın incelenmeye devam ettiği süreçte, mahkemenin ve tarafların nasıl hareket etmesi gerektiğini düzenler.

Derdestlik İtirazının Önemi

Derdestlik itirazı, hukuk sisteminde davaların tekrarını önleyerek hem tarafların hem de mahkemelerin zaman ve kaynaklarını etkin kullanmasını sağlar. Aynı davanın farklı mahkemelerde tekrar açılması, yargı sürecinin uzamasına ve gereksiz masraflara yol açabilir. Bu nedenle, derdestlik itirazı, adaletin hızlı ve etkin şekilde tecelli etmesi için kritik bir mekanizmadır.

Derdestlik İtirazı ve Hukuk Sisteminde Yeri

Derdest Etmek Nedir?

“Derdest” kelimesi, günlük dilde ve hukuki terminolojide farklı anlamlar taşır. Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre derdest etmek, “yakalama, tutma, ele geçirme” anlamına gelir. Ancak hukuki bağlamda derdest, “görülmekte olan” anlamında kullanılır. Bu bağlamda hukuki anlamda derdest etmek, yakalanmak anlamına gelir.

Derdest Dosya Nedir?

Derdest dosya, aynı davanın daha önce açılmış olması ve halihazırda görülüyor olmasını ifade eder. Derdestlik hali, medeni usul hukuku gereği bir dava koşulu sayılır. Bu nedenle konusu, nedeni ve tarafları aynı olan davalar aynı dava olarak adlandırılır. Derdestlik hali, medeni usulde hem ön inceleme safhasında hem de davanın diğer aşamalarında gözetilir. Eğer bir davada derdestlik hali tespit edilirse, ikinci davanın usulden ret edilmesi gerekir.

Yargıtay Kararı

Yargıtay 21. Hukuk Dairesi’nin 2017/1465 E., 2017/5752 K. sayılı ve 06.07.2017 tarihli kararında derdestlik şu şekilde ele alınmıştır: “HMK’nun 114/1-ı maddesinde aynı davanın, daha önceden açılmış ve halen görülmekte (derdest) olmaması dava şartları arasında düzenlenmiştir. Derdestlik, dava açılmasının usul hukuku bakımından ortaya çıkardığı sonuçlardan biridir. Aynı konuda, aynı taraflar arasında, aynı dava sebebine dayanarak daha önce bir dava açılmış ve bu dava görülmekte ise, aynı konunun yeni bir davaya konu yapılması mümkün değildir. Çünkü, aynı konuda iki dava açılmasında davacının korunmaya değer bir menfaati yoktur.”

Derdest Edilmek Nedir?

Derdest edilmek, derdest etmenin edilgen halidir ve yakalanmak anlamına gelir. Hukuki anlamda ise derdest edilmek, söz konusu davanın görülmekte olduğu, yani incelenmekte olduğu anlamına gelir.

Davanın Derdest Olması Nedir?

Davanın derdest olması, daha önceden açılmış ve şu anda da incelenmekte olan bir davanın ikinci kez aynı veya başka bir mahkemede tekrar açılması durumunda, sonradan açılan davanın açılmamış sayılmasına veya usulden reddedilmesine karar verilmesi anlamına gelir. Yasal mevzuatta derdestlikle ilgili net bir tanım bulunmamakla birlikte, düzenlemeler ve uygulamalar ışığında bu genel tanım yapılabilir.

Hukukta Derdest Nedir?

Hukuki anlamda derdestlik, konusu ve tarafları aynı olan bir davanın kesinleşmeden aynı veya başka bir mahkemede yeniden açılması durumunu ifade eder. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu (HMK) çerçevesinde derdestlik, bir itiraz nedenidir. HMK’ya göre derdestlik hali tespit edilirse, söz konusu davanın açılmamış sayılmasına karar verilir. İdari yargıda derdestlikle ilgili özel bir düzenleme bulunmamakla birlikte, idari yargılama hukukunda da derdestlik hali mevcut olabilir. Bu durumda medeni usul hukukundaki kural, hüküm ve sonuçlar kıyas yoluyla uygulanır.

Sonuç

Derdestlik itirazı, hukuk sisteminde davaların tekrarını önleyerek hem tarafların hem de mahkemelerin zaman ve kaynaklarını etkin kullanmasını sağlar. Aynı davanın farklı mahkemelerde tekrar açılması, yargı sürecinin uzamasına ve gereksiz masraflara yol açabilir. Bu nedenle, derdestlik itirazı, adaletin hızlı ve etkin şekilde tecelli etmesi için kritik bir mekanizmadır.